ارتودنسی دندان‌ها

ارتودنسی شاخه ای از دندانپزشکی است که تخصص آن درمان بیماران مبتلا به استقرار نادرست دندان ها هنگام بستن دهان (مال اکلوژن) که منجر به انجام نامناسب عمل جویدن می شود می باشد.

ارتودنسی همچنین شامل درمان و کنترل جنبه های مختلف رشد صورت و فک می شود. یک متخصص ارتودنسی با نام ارتودنتیست خوانده می شود.

وجود مشکلات فکی افراد را در معرض خطر ابتلا به بیماری پریودنتال و پوسیدگی های دندانی قرار می دهد ، ایجاد درد به علت انقباض در عضلات جویدن که می توانند منجر به سردرد، سندرم TMJ  و حتی درد گردن و شانه شود.

ارتودنسی همچنین دندانپزشکی زیبایی را دربر می گیرد، هنگامی که هدف بیمار بهبود و نظم دهی دندانها و در نتیجه لبخند و چهره است.

مزایای ارتودنسی

یک متخصص ارتودنسی از انواع دستگاه های دندانپزشکی از جمله براکت ها ، سیم ارتودنسی ، پلاک و غیره جهت درمان و انجام ارتودنسی در موارد زیر استفاده می کند

• بستن فاصله های بین دندانی شدید
• حصول اطمینان از هم ترازی دندان ها
• صاف کردن دندان های کج و چرخیده
• بهبود گفتار یا غذا خوردن (عملکرد دهانی)
• بهبود سلامت دراز مدت لثه ها و دندان ها
• برای جلوگیری از سایش بیش از حد در دراز مدت و یا ضربه به دندان ها
• درمان جفت شدگی نادرست (مال اکلوژن)

مال اکلوژن چیست؟

مال اکلوژن به معنای واقعی کلمه عدم جفت شدگی صحیح دندانها برای عمل جویدن است. برخی از فک ها و دندان های کودکان به درستی رشد نمی کنند. جفت شدگی ناجور به دندان های کج، ترازنشده، و نقص در رابطه بین مجموعه پایین و بالای دندان (دو کمان دندانی) اشاره دارد. این حالت ممکن است به علت آسیب به دندان یا استخوان صورت، مکیدن مکرر انگشت شست، عدم هماهنگی رشد فکین و یا به دلایل نامشخص باشد.

تصحیح مال اکلوژن یا جفت‌شدن نامناسب دندان‌ها

این امر می‌تواند ناشی از موقعیت نادرست دندان‌ها یا دو فک نسبت به هم باشد، یا ممکن است درجاتی از هر دو مشکل در یک فرد موجود باشد. درمان‌های ارتودنسی ممکن است تنها بر تصحیح موقعیت دندان‌ها و یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمان‌های ارتوپدیک) متمرکز باشد. از جنبهٔ دیگر می‌توان درمان‌های ارتودنسی را به درمان با دستگاه‌های ثابت و متحرک تقسیم کرد. دستگاه‌های ثابت دستگاه‌هایی هستند که در طول درمان نیازی به خارج نمودن آنها از دهان توسط بیمار وجود ندارد و اجزای اصلی تشکیل‌دهندهٔ آنها براکت و سیم می‌باشد. براکت‌ها همان اجزای کوچکی هستند که توسط چسب خاصی به دندان چسبانده می‌شوند.

ارتودنسی متحرک

دستگاه‌های متحرک انواعی هستند که بیمار می‌تواند در طول درمان آنها را از دهانش خارج کند، البته این خارج نمودن بنا بر تجویز ارتودنتیست محدود به زمان‌های کوتاهی مانند زمان غذاخوردن یا مسواک‌زدن و ورزش کردن باشد. این نوع دستگاه‌ها در بین مردم به «پلاک ارتودنسی» مشهورند.

به طور کلی، جفت شدگی ناجور بر سلامت جسمی تاثیر نمی گذارد، و یک بیماری نیست، بلکه تغییر در موقعیت طبیعی دندان ها است. با این حال، این حالت ممکن است بر روی شکل چهره فرد و ظاهر دندان هایش تاثیر بگذارد، که می تواند منجر به خجالت، عدم اعتماد به نفس و حتی افسردگی شود.

مال اکلوژن شدید ممکن است بر روی خوردن، گفتار و حفظ نظافت دندانها و سلامت مفصل گیجگاهی فکی تأثیر بگذارد.

مقامات بهداشت انگلیس می گویند که تقریبا یک سوم از همه افراد 12 ساله در این کشور احتمالا به درمان ارتودنسی نیاز دارند.

افراد ممکن است برای مشکلات مختلف نیاز به درمان ارتودنسی داشته باشند:

انواع ناهنجاری فکی و دندانی

پیش آمدگی دندان های جلو

درمان نه تنها باعث بهبود ظاهر بیمار می شود بلکه دندان ها را نیز از احتمال ضربه و آسیب محافظت می کند. در افرادی که دندان های جلویی آنها پیش آمدگی دارد، در حین ورزش، سقوط و غیره احتمال آسیب دیدن بیشتری دارند.

کرادینگ (Crowding)

اگر قوس فک بیمار کوچک یا تنگ باشد، ممکن است فضای کافی برای تمام دندانها وجود نداشته باشد. ارتودنتیست در چنین مواردی ممکن است مجبور به حذف یک یا چند دندان شود تا جای بقیه را باز کند.

دندان ایمپکت (Impacted teeth)

یک دندان بالغ که از لثه بیرون نمی آید و یا فقط مقدار کمی از آن بیرون میزند.

دندان های نامتقارن (Asymmetrical)

دندان های فوقانی و پایینی مطابقت ندارند و یا در یک قوس دچار چرخش شده اند، به خصوص هنگامی که دهان بسته است، اما دندان ها مشخص هستند.

دیپ بایت دندانها ( Deep bite)

هنگام درگیر شدن دندان های بالا و پایین برای عمل جویدن، دندان های بالا بیش از حد پایین آمده و روی دندانهای پایین را می پوشانند. ممکن است علت رویش بیش از حد لازم دندانهای قدامی فک پایین باشد.

ریورس بایت (Reverse bite )

هنگام درگیر شدن دندان های بالا و پایین، دندان های بالا در داخل دندان های تحتانی فرو می روند.

اوپن بایت (Open bite)

هنگامی که دندان ها روی هم قرار می گیرند، بین دندان بالا و پایین فاصله وجود دارد.

کراس بایت (Crossbite)

وقتی که دندان ها روی هم قرار می گیرند دست کم یکی از دندانهای بالا اندکی داخل تر از دندان پایین قرار می گیرد، و یا بطور کلی خارج تر قرار دارد و با فک پایین تماس ندارد؛ در واقع آنها بیش از حد به گونه یا زبان نزدیک هستند.

اسپیسنگ (Spacing)

شکاف ها یا فواصلی که بین دندان ها وجود دارند، یا به دلیل اینکه یک دندان از دست رفته یا سایز دندان ها با سایز قوس فک تناسب ندارد. (برخلاف کرادینگ)

چه وقتی درمان ارتودنسی شروع می شود؟

درمان ارتودنسی ثابت معمولا حدود 10 سالگی کودک شروع می شود؛ این زمانی است که دندان های دائمی به طور کامل بیرون آمده و رشد کرده اند. البته درمانهای ارتودنسی متحرک زودتر و حدود 8 تا 9 سالگی باید شروع شود.

کودکان دچار شکاف لب و کام ممکن است قبل از رشد کامل دندانها نیاز به درمان ارتودنسی جهت اصلاح وضعیت استخوان فک ها داشته باشند.

بهداشت مناسب دهان و دندان هنگام انجام کارهای ارتودنسی ضروری است. هنگامی که دستگاه ها بر روی دندان ها قرار می گیرند، احتمال بیشتری وجود دارد که ذرات مواد غذایی بین آنخا گیر کرده و لذا؛ بیمار لازم است با دقت بسیار بیشتری مسواک بزند و بیش از قبل باید برای جلوگیری از پوسیدگی دندانها در حین درمان مراقبت شود.

بیمارانی که پیش از این استانداردهای بهداشت مناسب دهان و دندان را رعایت نکرده اند، احتمال ابتلا به پوسیدگی دندان پس از شروع درمان در آنها بیشتر است.

تشخیص مشکلات دندانی و توصیه برای گزینه های درمانی

ارزیابی – ارتودنتیست وضعیت دندان های بیمار را ارزیابی و رشد را پیش بینی می کند که احتمال نموّ آنها بدون درمان به چه صورت خواهد بود. روش های تشخیص زیر انجام خواهند شد:

• سابقه کامل پزشکی و دندان پزشکی
• معاینه بالینی
• عکسبرداری از دندان ها و فکین
• مدل سازی گچ دندان

پس از انجام ارزیابی، ارتودنتیست در مورد برنامه درمان تصمیم گیری می کند.

نمونه هایی از لوازم ارتودنسی

دو نوع لوازم ارتودنسی وجود دارند: وسایل ثابت و متحرک.

رایج ترین دستگاه های مورد استفاده در ارتودنسی هستند

اگر چه بیمار می تواند به طور معمول همراه با لوازم ثابت غذا بخورد، اما باید از برخی از غذاها و نوشیدنی ها مانند نوشیدنی های گازدار، شیرینی های سخت یا آب نبات اجتناب شود. افرادی که در ورزش های برخوردی (مانند بوکس) مشارکت دارند باید به ارتودنت خود اطلاع دهند، به طوری که بتواند محافظ های مخصوص لثه برای بیمار بسازد.
نمونه هایی از لوازم ارتودنسی ثابت عبارتند از:

براکت و بند

بند ها به طور محکم در اطراف دندان ها چسبانده می شوند و به عنوان نگهدارنده برای دستگاه عمل می کنند، اما براکت ها معمولا به جلوی دندان ها متصل می شوند.

سیم ها به شکل قوسی از میان براکت ها می گذرند و به بند ها متصل می شوند. همراه با محکم کردن سیم ، فشار روی دندانها اعمال می شود تا در طول زمان آنها را به موقعیت مناسب منتقل کند. اکثر مواقع به جای بند، از تیوب های ارتودنسی استفاده می شود که مثل براکت ها چسبانده می شوند.

بیمار یک بار در ماه به آرتودنتیست خود مراجعه می کند تا بتواند وایر ارتودنسی و اورینگ ها را تنظیم کند. دوره درمان ممکن است چند ماه تا چند سال طول بکشد.

کودکان معمولا اورینگ های رنگی را ترجیح می دهند، در حالی که بزرگسالان معمولا طرفدار اورینگ های شفاف یا بی رنگ هستند.

فظا نگه دارنده ها

اگر کودک یک دندان شیری خود را  پیش از موقع از دست بدهد، نگهدارنده فضا از حرکت کردن دو دندانی که در دو طرف فضا قرار دارند جلوگیری می کند تا زمانی که دندان اصلی رشد کند و فضای خود را اشغال نماید. معمولا یک بند به یکی از دندان ها در کنار فضا خالی ثابت می شود و یک سیم به شکل لوپ از این بند به دندان دیگر می رود.

دستگاه های ارتودنسی غیر ثابت

این وسایل معمولا برای درمان مشکلات جزئی، مانند جلوگیری از مکیدن انگشت شست در کودکان یا اصلاح دندانهای اندکی منحرف شده یا اصلاح موقعیت فکین و قوس دندانها استفاده می شوند. این وسایل فقط هنگام تمیز کردن دندانها، غذا خوردن یا نخ کشی دندانها و ورزش (شنا و ورزش های رزمی) برداشته می شوند.

چند نمونه از وسایل غیرثابت عبارتند از:

1) الایزر ها : این وسایل توسط افراد دیگر تقریبا غیر قابل تشخیص اند و بیمار می تواند آنها را زمانی که دندان ها را مسواک می زند، نخ کشی می کند و یا غذا می خورد از دهان خارج کند.

2) هدگیر (Headgear) – یک نوار کشی که پشت سر قرار می گیرد و به یک سیم فلزی در جلو دهان متصل است. هدف این است که از رشد فک بالا کاسته شود و دندان های عقب در جای خود بمانند و در همان حال دندان های جلو به سمت عقب کشیده می شوند.

3) پالاتال اکسپندر:  وسیله ای که برای پهن تر کردن قوس فک فوقانی طراحی شده است و شامل یک صفحه پلاستیکی است که در کام (سقف دهان) قرار می گیرد. این صفحه دارای پیچ هایی است که بر روی درز رشدی در استخوان ها فشار می آورد و آنها را به سمت خارج می راند و به این ترتیب، اندازه ناحیه کام را گسترش می دهد.

4) نگهدارنده های متحرک : این نگهدارنده ها به منظور جلوگیری از حرکت دندان ها به موقعیت اولیه خود پس از اتمام درمان ارتودنسی‌طراحی می شوند